Ο πλούσιος πίθηκος

Στο περίφημο ΜΙΤ διεξήχθη πριν από χρόνια ένα ενδιαφέρον πείραμα που στόχο είχε την μελέτη και σύγκριση των κοινωνικών συμπεριφορών ανάμεσα στον άνθρωπο και τα άλλα πρωτεύοντα, κυρίως χιμπατζήδες και ουρακοτάγκους.

Το πείραμα είχε ως εξής. Αντί να δίνουν στο πειραματόζωα τροφή ως έπαθλο για κάποια επιτυχώς ολοκληρωμένη άσκηση, έδιναν κέρματα, τα οποία οι χιμπατζήδες σύντομα έμαθαν από πρακτική εμπειρία να ρίχνουν σε διάφορες σχισμές, ανάλογα με το τί επιθυμούσαν να λάβουν, τροφή, νερό, παιχνίδια, ζευγάρωμα.

Χώρισαν τους χιμπατζήδες σε δύο ομάδες, οι οποίες αμείβονταν με διαφορετικά ποσά, η μία με άφθονα κέρματα και η άλλη με κέρματα μόλις και μετά βίας όσα φτάνουν για νερό και τροφή. Συνέχισαν αυτή τη μορφή αμοιβής για μεγάλο διάστημα και τα συμπεράσματα που βγήκαν από αυτό το πείραμα ήταν αναπάντεχα για τους επιστήμονες που το παρακολούθησαν και κατέγραψαν τις αντιδράσεις και τις αλλαγές στην συμπεριφορά των πειραματόζωων.

Το αρχικό στάδιο, αυτό της εκμάθησης του μηχανισμού της ανταμοιβής ήταν εξίσου μπερδεμένο και για τις δύο ομάδες πιθήκων. Μόλις ξεπεράστηκε αυτό, για ένα μικρό διάστημα οι δύο ομάδες συμπεριφέρονταν σχεδόν με τον ίδιο τρόπο, δηλαδή εκτελούσαν τις εντολές/ασκήσεις που υποδεικνύονταν από τους εκπαιδευτές και μετά έριχναν τα κέρματα στη σχισμή που ήθελαν.

Μετά οι άρχισαν να γίνονται φανερές κάποιες διαφοροποιήσεις στις συμπεριφορές των δύο ομάδων. Οι πίθηκοι που έπαιρναν μικρότερη αμοιβή σύντομα έμαθαν ότι αν έπαιρναν παιχνίδι ή ζευγάρωμα  με τα κέρματά τους, θα το πλήρωναν με πείνα, ωστόσο δεν ήταν λίγες οι φορές που εσκεμμένα επέλεξαν αυτά έναντι τροφής ή νερού. Μετά από κάποιο διάστημα, οι φτωχοί πίθηκοι άρχισαν να γίνονται ανήσυχοι, λόγω πείνας αλλά και λόγω έλλειψης ψυχαγωγίας και αξίζει να σημειωθεί ότι, ενώ αρχικά η φυσική κοινωνικότητα αυτών των πλασμάτων είναι αρκετά ισχυρή, πολλοί από αυτούς έγιναν βίαιοι, κυρίως γιατί τα επίπεδα στρες λόγω μειωμένης τροφής έκαμψαν την αποδοτικότητά τους: δεν μπορούσαν να εκτελέσουν σωστά τις εντολές/ασκήσεις των εκπαιδευτών, άρα ελάμβαναν ολοένα και λιγότερα κέρματα ως αμοιβή, δηλαδή λιγότερη τροφή, λιγότερο νερό και σχεδόν καθόλου παιχνίδια ή ζευγάρωμα. Η αναταραχή και οι διαμάχες για την διεκδίκηση των κερμάτων αυξήθηκαν κατακόρυφα για κάποιο διάστημα, για να επέλθει κατόπιν μία ομαδική κατάθλιψη κατά την οποία τα πειραματόζωα αρνούνταν ή αδυνατούσαν να εκτελέσουν τις εντολές ή, όταν ελάμβαναν την αμοιβή τους άφηναν αδιάφορα τα κέρματα στο πάτωμα ή άφηναν την τροφή και το νερό χωρίς να τα αγγίξουν.

Οι πίθηκοι με τα πολλά νομίσματα, από την άλλη, σημείωσαν διαφορετική πορεία. Προφανώς, έπαιρναν ότι ήθελαν σε μεγάλες ποσότητες, σχεδόν όποτε ήθελαν. Γρήγορα, όμως, παρουσιάστηκαν τα πρώτα σημεία ανίας. Πετούσαν τα τρόφιμα στο πάτωμα αντί να τα καταναλώνουν, ζητούσαν (και ελάμβαναν) παιχνίδια ή ζευγάρωμα χωρίς να τα αξιοποιούν τελικά, άφηναν τα κέρματα να χαθούν και συχνά έφταναν στο σημείο να μην εκτελούν τις εντολές/ασκήσεις των εκπαιδευτών. Έχασαν το ενδιαφέρον τους στα παιχνίδια αλλά από την άλλη οι κοινωνικές τους σχέσεις ήταν κάτι παραπάνω από ομαλές. Ήταν αρμονικές. Στο τελευταίο στάδιο του πειράματος, οι πλούσιοι πίθηκοι εκτελούσαν εντολές μόνο όταν είχαν κάποια ανάγκη.

Το πιο αξιοσημείωτο στο πείραμα αυτό ήταν το γεγονός ότι παράλληλα η ίδια τακτική εφαρμόστηκε σε ανθρώπους-εθελοντές με τα ίδια ακριβώς αποτελέσματα σε, μέσες-άκρες, τα ίδια χρονοδιαγράμματα (οι στρεβλώσεις χιλιετιών πολιτισμού έχουν αφήσει εμφανή σημάδια στον ανθρώπινο ψυχισμό: η έννοια της επ' αμοιβή εργασίας ήταν άμεσα γνωστή, αλλά από την άλλη οι κοινωνικές διεργασίες ήταν πιο πολύπλοκες και πήραν περισσότερο χρόνο να εξελιχθούν). Οι επιστήμονες , μάλιστα, εξεπλάγησαν όταν μετά την αρχική συσσώρευση αποθεμάτων από τους πλούσιους ανθρώπους (και λόγω της τακτικής, εξασφαλισμένης ευζωίας) κατέληξαν στο ίδιο ακριβώς στάδιο με τους πιθήκους, να εκτελούν εντολές μόνον και μόνο όταν χρειάζονταν κάτι.

Άνθρωποι και πίθηκοι, παρά τις προφανείς διαφορές, φάνηκαν να αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο στα ίδια ερεθίσματα και κάτι παραπάνω από αυτό, έδειξαν τις ίδιες κοινωνικές συμπεριφορές βασισμένοι πάνω στις ίδιες ανάγκες και συνθήκες.

Ένα άλλο κοινό συμπέρασμα από τα δύο πειράματα, ανθρώπων και πιθήκων, ήταν ότι μετά το πέρας του πειράματος, τόσο οι άνθρωποι όσο και οι πίθηκοι διατήρησαν τις συμπεριφορές που είχαν υιοθετήσει κατά τη διάρκεια του πειράματος, την ανία ή την κατάθλιψη αντίστοιχα για χρονικό διάστημα τόσο μεγάλο ώστε να θεωρηθεί τραυματικό έως μόνιμο στοιχείο που ενσωματώθηκε στα στοιχεία του χαρακτήρα τους, ορισμένες φορές οριστικά, αμετάκλητα και δια βίου.

Η έρευνα θεωρήθηκε αιρετική και για αυτό το λόγο παρέμεινε απόρρητη για μεγάλο διάστημα, μέχρις επιβεβαιώσεως από άλλα ιδρύματα που διεξήγαγαν παρόμοια πειράματα σε Ευρώπη Ασία, Ανταρκτική και αλλού, αλλά και με άλλα πειραματόζωα που ποικίλουν από ευφυή πρωτεύοντα, δελφίνια, σκύλους, γάτες και ποντίκια μέχρι αμοιβάδες, κουνούπια και σαρδέλες. Τα ευρήματα αυτού του πειράματος έγιναν Εβραίος γνωστά όταν ένας ερευνητής, ο γνωστός Dr Don Itis κοινωνικός βιολόγος στο KSE (Kazani School of Economics) δέχθηκε να πουλήσει τα αποτελέσματα της έρευνας σε διαφημιστική εταιρεία έναντι του ποσού των έντεκα τρις. Οι δε διαφημιστές, πολύ αργά, θεώρησαν αυτή την επένδυση "πεταμένα λεφτά" γιατί όπως ισχυρίσθηκαν, "Οι άνθρωποι θέλουν σεξ, φαΐ και γυαλιστερά πράγματα. Ακόμα και η γάτα μου το ξέρει αυτό, ειδάλλως γιατί το χρυσάφι, που είναι άχρηστοκαι σε αφθονία τριγύρω, να αξίζει τόσο;"

Τελικά, οι επιστήμονες που διεξήγαγαν το συγκεκριμένο πείραμα αποφάσισαν να ακολουθήσουν μία πιο διακριτική και πιο εμπεριστατωμένη λογική στις έρευνές τους: πριν αρχίσουν αν αμφισβητούν τα αυτονόητα, να ρωτάνε πρώτα μία τυχαία γιαγιά στο δρόμο τί έχει να πεί για την ανθρώπινη φύση, για τα ζώα και τα φυτά και τί έχει να πεί για τις τελευταίες τεχνολογικές ανακαλύψεις.