Το μαθησιακό δίπολο

Φαντάζομαι την διαδικασία της μάθησης σαν ένα δίπολο, του οποίου το ένα άκρο είναι η απόλυτη εξάρτηση από τον δάσκαλο και το άλλο είναι η πλήρης ανεξαρτησία, κατά την οποία μπορεί ο μαθητής να εφαρμόσει κατά περίπτωση και κατά την δική του κρίση όσα έμαθε, ανεξάρτητα και με επιτυχία.

Κάπου μέσα σε αυτή τη νοητή ευθεία, διανύοντας αυτή την απόσταση από το ένα σημείο στο άλλο, συντελείται μία θαυμαστή αλλαγή: ο μαθητής από εξαρτημένος γίνεται γίνεται αυτόνομος και το χρονικό σημείο διαφέρει από άτομο σε άτομο, από μαθητή σε μαθητή.

Και αυτό πρέπει να είναι το ζητούμενο για κάθε δάσκαλο, ανεξάρτητα από το τί διδάσκει, να δώσει στον κόσμο έναν ολοκληρωμένο, αυτόνομο, αυτάρκη άνθρωπο που έχει την ικανότητα και την αυτοπεποίθηση να κάνει αυτά που έμαθε.

Άλλωστε, έτσι δεν κάνουμε ασυναίσθητα όλοι μας;
Ας πούμε ότι θες να μάθεις μία συνταγή ή το πως να επισκευάσεις μία μηχανή ή το πως να γράψεις ένα άρθρο ή το οτιδήποτε άλλο. Είτε που θα προσπαθήσεις να το κάνεις μόνος σου, είτε που θα ρωτήσεις κάποιον. Στην αρχή απλά θα ακολουθήσεις τις οδηγίες αλλά κατόπιν θα αρχίσεις να κάνεις τις δικές σου προσθήκες ή παρεμβάσεις, μέχρι που τελικά θα έχεις τη δική σου μέθοδο, η οποία θα μοιάζει με εκείνη του δάσκαλου αλλά θα παρεκκλίνει στα σημεία που η δική σου προσωπικότητα άφησε τα σημάδια της.

Είναι κάτι το πολύ όμορφο όταν το βλέπεις να συμβαίνει.

Ανάλογα με την προσωπικότητα, αυτό συμβαίνει σε διαφορετικά σημεία, όπως ειπώθηκε, αλλά και με διαφορετικούς ρυθμούς. Άλλος είναι εξαρχής δυναμικός και ανεξάρτητος, παίρνοντας την πρωτοβουλία από την πρώτη στιγμή, ενώ άλλος μπορεί να θέλει το χρόνο του για να ωριμάσει. Άλλοι, οι περισσότεροι, δεν παίρνουν χαμπάρι το πως και το πότε, απλά κάποια στιγμή συνειδητοποιούν ότι τελικά μπορούν και μαγειρεύουν, μιλούν αγγλικά ή σχεδιάζουν μία μηχανή.

Ο δάσκαλος ή γονιός ή εκπαιδευτής ή προπονητής ή οτιδήποτε άλλο,πρέπει να θυμάται ακριβώς αυτό, ότι σε κάποιο σημείο θα πρέπει ο μαθητής να ανεξαρτητοποιηθεί και προς αυτό το σκοπό να δουλεύει, πράγμα πολύ δύσκολο διότι για πάντα θα ξέρουμε περισσότερα από τους μαθητές μας και πάντα θα φοβόμαστε ότι κάτι θα κάνουν στραβά.Κι ωστόσο, είναι απαραίτητο εμείς οι δάσκαλοι να κάνουμε πέρα, να παραμερίσουμε για να δώσουμε τη σκηνή στους μαθητές μας, έστω και με κάποιες ατέλειες, αναπόφευκτες στην αρχή, ώστε να μάθουν να στέκουν στα πόδια τους και να είναι έτοιμοι για τον κόσμο.

Θα πρέπει να αναθέτουμε στο μαθητή καθήκοντα, ασκήσεις ή εργασίες οι οποίες αρχικά θα συνιστούν απλή μηχανική επανάληψη ορισμένων εύκολων τεχνικών, με σκοπό να αποκτήσει ο μαθητής μία πρώτη επαφή και να σπάσει ο  εγκεφαλικός "πάγος" να φύγει το πρώτο τρακ του "ωχ, τι κάνουμε τώρα;"
Αυτή η πρώτη φάση είναι απαραίτητο να ολοκληρωθεί χωρίς κενά, διότι αν μείνει κάποια απορία ή αβεβαιότητα, οι αμφιβολίες θα κάμψουν την αυτοπεποίθηση του μαθητή μας και θα δυσκολέψουν την μετέπειτα πορεία του. Δεν θα πρέπει να προχωρήσουμε σε πιο απαιτητικά επίπεδα αν δεν έχει πρώτα μάθει αυτά τα πρώτα, μηχανικά, βήματα ο μαθητής.

Από εκεί και μετά, και για όσο διαρκεί η μαθητεία, αυξάνουμε το επίπεδο δυσκολίας των ασκήσεων καθώς και το ποσοστό ανεξαρτησίας, μέχρι που από 100% εξαρτημένος, να περάσει σταδιακά από 90-10%, στο 70-30, μετά στο 50-50 , στο 20-80 και εν τέλει να φτάσει στην 100% αυτονομία, η οποία εκτός από την τεχνική δεινότητα προϋποθέτει και την αυτοπεποίθηση να εφαρμόσει κανείς ότι έχει διδαχθεί.

Προσωπικά, τόσο στους μαθητές μου όσο και στα δικα΄μου παιδιά, εφαρμόζω την τακτική "καθόλου κενά" δηλαδή δεν προχωράω παρακάτω αν δεν έχει εμπεδωθεί το προηγούμενο επίπεδο απόλυτα, και αυτό γιατί α)δίνει ασφάλεια στα παιδιά ότι είναι έτοιμα για παρακάτω και β) γιατί μπορεί να παίρνει λίγο χρόνο παραπάνω αλλά στην ουσία εξοικονομεί χρόνο αφού προλαμβάνονται τα πισωγυρίσματα, και οι μελλοντικές εκκρεμότητες. Με αυτόν τον τρόπο, όταν θα πούμε "είμαστε έτοιμοι" θα το εννοούμε και θα έχουμε την επίγνωση ότι ναι, τώρα ορμάμε.

Φυσικά, στα δημόσια σχολεία αυτό είναι αδύνατον να γίνει, μπορεί όμως ο κα΄θε γονιός που γνωρίζει γραφή και ανάγνωση να βοηθήσει τα παιδιά του στο σπίτι απαντώντας ερωτήσεις, εξηγώντας ότι μπορεί  να εξηγήσει και δίνοντας όση περισσότερη πρακτική εξάσκηση είναι δυνατόν, μέσα από την καθημερινότητα, τα βιντεοπαιχνίδια (τα ονόματα των ηρώων είναι ένας γλωσσολογικός θησαυρός, πχ) το σουπερμάρκετ (αριθμητική, την έννοια του κέρδους, κοκ) ένα σωρό γνώσεις που έχουμε για δεδομένες κι ωστόσο αν κάποιος δεν τις επισημάνει περνούν απαρατήρητες, όπως τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα πάνω από τα κεφάλια των Παπούα στη ζούγκλα: αλλάζουν τον κόσμο μας κι εμείς δεν τις νιώθουμε καν.

Υπάρχει μία παρεξήγηση που θέλει τη γνώση να φέρνει το άγχος και την αγωνία. Λένε ότι η γνώση φέρνει την ευθύνη και το βάρος της, το οποίο είναι εν μέρει σωστό μόνο γιατί η γνώση φέρνει μαζί με την ευθύνη και τον έλεγχο, πάνω σε ότι μας περιβάλλει , συμπεριλαμβανομένων και των ανθρώπων.
Η γνώση επιτρέπει στο νού να είναι άγρυπνος και να επιτηρεί τα συμβάντα, να αναρωτιέται και να ερευνά, να παρατηρεί και να θυμάται.
Για αυτό, πρέπει τα παιδιά να μαθαίνουν όσα περισσότερα γίνεται, όχι μόνο εγκυκλοπαιδικά αλλά και σε πολλαπλά επίπεδα, γιατί αυτή είναι η μόνη τους ευκαιρία να ελέγξουν το οτιδήποτε στη ζωή τους, να κάνουν επιλογές και όχι να είναι έρμαια των συγκυριών.