Πως να κάνετε καλό μάθημα

• Κάθεστε στο γραφείο σας. Καταναλώστε μικρή ποσότητα σοκολάτας και έχετε σε εφεδρεία καφέ, μακριά όμως από τις ορθογραφίες, τα διαγωνίσματα και τις εκθέσεις, ειδικά αν είναι ήδη διορθωμένα, και ακόμα ειδικότερα αν είστε ατσούμπαλα άτομα. Μη μασάτε τσίχλα γιατί επιτείνει τη νευρικότητα, και θα χάσετε τη συγκέντρωσή σας.
• Ζεν. Είστε απομονωμένοι από το περιβάλλον. Μπορείτε να αρχίσετε.
• Ανοίγετε το βιβλίο της ύλης και βρίσκετε ποιό θέμα είναι στο πρόγραμμα για σήμερα.
• Παίρνετε χαρτί και μολύβι, και σημειώνετε ποιά σημεία είναι πιο σημαντικά, ποιό θα πείτε πρώτο, δεύτερο κτλ, κατεβάζετε από το τσερβέλο σας παραδείγματα για τη χρήση της ύλης που να είστε σίγουροι ότι αντιστοιχούν στα βιώματα του κάθε μαθητή, ώστε να μπορεί να κάνει την επαφή αμέσως και ξεκάθαρα. Από την Ελληνική πραγματικότητα: αλλιώς είναι ο αστυνομικός στο Βέλγιο και αλλιώς στην Άρτα.
• Ετοιμάζετε, σε άλλη σελίδα, άλλα παραδείγματα: καναδυό προτάσεις για κάθε σημείο της ύλης, τα οποία θα λύσουν μόνα τους τα παιδιά. Το ιδανικό, και αν υπάρχει ο χρόνος, είναι δύο εύκολα για να γίνει κατανοητός ο κανόνας και μία ή δύο παγίδες για να δουλέψει το μυαλό τους αλλά και σαν πρόκληση για τους καλύτερους. Εγώ, μόλις τους έλεγα ότι θα τους βάλω παγίδα πάθαιναν αμόκ, σα να ήταν εκείνα Ιντιάνα Τζόουνς και μόλις το έλυναν να άνοιγε η πέτρινη πύλη της πυραμίδας που οδηγεί στο θησαυρό. Σιγά μην το βρείτε" τους έλεγα. "Άμα το βρείτε αυτό, εγώ θα σκίσω τα πτυχία μου" τους έλεγα σε πιο δύσκολα προβλήματα και σε πραγματικά πολύ δύσκολες ασκήσεις το περίφημο "Αν το λύσετε αυτό, εμένα να με φωνάζετε Κίτσο". Δύο φορές στη δεκαοκτάχρονη καριέρα μου, κατέληξα να με προσφωνούν κυρία Κίτσο, τα άτιμα, το βρήκανε, τα σκασμένα. Μάλλον θα είχανε καλό δάσκαλο...
• Tip: εάν περάσετε όλη την ώρα μιλώντας, τότε ήταν ένα κακό μάθημα. Συνήθως οι άνθρωποι θυμούνται καλύτερα κάτι που είπαν οι ίδιοι, οπότε εκμαιεύοντας σωστές απαντήσεις είστε πιο σίγουροι ότι αποτυπώθηκε η ύλη στο μυαλουδάκι τους.
• Ετοιμάζετε, ή βρίσκετε από τα βιβλία σας, ασκήσεις σχετικές με τη νεοδιδαχθείσα ύλη. Μία ή δύο από αυτές θα γίνουν μέσα στην ώρα του μαθήματος σαν εξάσκηση, ενώ οι περισσότερες από αυτές θα αποτελούν την εργασία τους για το σπίτι. Είναι απαραίτητο να συμπεριλάβετε ασκήσεις διαφορετικού τύπου ( πολλαπλών επιλογών, κατανόηση κειμένου, επίλυση γρίφων, κτλ) αλλά και διαφορετικού βαθμού δυσκολίας: οι περισσότερες θα είναι μέτριες, κάμποσες πανεύκολες για τους αδύνατους, μερικές δύσκολες παγίδες για προπόνηση του μυαλού.
• Όταν ετοιμάζετε την ύλη, πρέπει να έχετε το τμήμα στο μυαλό σας, σαν εικόνα. Το ζαβό στο πίσω θρανίο που θέλει να του τα πείς εικοσιτρείς φορές και να στέκεσαι από πάνω του για να μην αφαιρεθεί στον δικό του κόσμο (αυτός θέλει τις εύκολες μάλλον), την ιδιοφυΐα που θέλει αναγνώριση και διαρκή επιβεβαίωση, την άλλη ιδιοφυΐα που με υπεροψία κρατά τη σιωπή του και σηκώνει το χέρι μόνο σε ιδιαίτερες περιστάσεις, τον πρόθυμο αλλά αδύνατο μαθητή που πάντα έχει το χέρι υψωμένο και ρωτάει τα πάντα γιατί χρειάζεται εξηγήσεις ακόμα για το πως να ανοίξει το βιβλίο του, για τη ντροπαλή νεράιδα που νομίζει ότι όλοι την κοιτάνε, για τον ανήσυχο ποιητή που γράφει επαναστατικά στιχάκια από χιπχόπ και ροκ τραγούδια στα βιβλία του και έμαθε τα αγγλικά από τους νιρβάνα... Για όλους πρέπει να προβλέψει ο δάσκαλος. Ο καλός δάσκαλος. Όταν μάλιστα έχεις το ίδιο τμήμα εδώ και χρόνια, μπορείς να προβλέψεις με μεγάλη ακρίβεια το ποιά άσκηση θα καταφέρει να λύσει και πως θα αντιδράσει μετά ο κάθε μαθητής.
• Ετοιμάζετε, ή βρίσκετε από τα βιβλία σας, επιπλέον υλικό για την περίπτωση που σας περισσέψει χρόνος. Υλικό για συζήτηση, ένα σταυρόλεξο, ένας διαγωνισμός, ένα παιχνίδι πάνω στην ύλη, κάτι που να είναι πιο χαλαρό μεν, αλλά να κρατά τα παιδιά απασχολημένα με ευχάριστο τρόπο όσο γίνεται, μέχρι να χτυπήσει το κουδούνι, για να μην αρχίσουν την κουβέντα και χαθεί η μπάλα, η τάξη και πάει στράφι η δουλειά όλης της ώρας. Ακόμα και τα τρία λεπτά πριν το κουδούνι, είναι μάθημα και, αν υπολογίσεις πολλά τρίλεπτα, μαζεύεις πολλές διδακτικές ώρες ανά σχολικό έτος.
• Βρείτε ενδιαφέρον υλικό και χρησιμοποιήστε το με εναλλαγές. Χρωματιστές κάρτες, ακόμα και για τα δεκαπεντάχρονα μαντράχαλα, είναι πιο ελκυστικές από τις σκονισμένες φωτοτυπίες. Μία άσκηση που θα λυθεί στην αίθουσα υπολογιστών, μία προβολή powerpoint, ακόμα και ασκήσεις που να προβάλονται σε powerpoint και να λύνονται γραπτά στο τετράδιό τους, ή προφορικά, το κασετόφωνο, μία απροσδόκητη αλλαγή στο πρόγραμμα... Η επανάληψη είναι η μητέρα της βαρεμάρας. Αν και η υπερβολική εναλλαγή φέρνει τη σύγχυση, είναι πιο αποτελεσματικό μία στο τόσο να κάνουμε τέτοιες εκπληξούλες που να ξυπνάνε την προσοχή του μαθητή και να κεντρίζουν το ενδιαφέρον. Για να γίνει αυτό, πρέπει πρώτα να έχει καθιερωθεί ένα σταθερό πλαίσιο που να αποτελεί τη ραχοκοκκαλιά της μεθόδου σας ώστε να υπάρχει κάποιος ρυθμός στην πρόοδο, και μετά να αρχίσετε τις παραλλαγές.
• Μέσα στο μάθημα, στην αίθουσα, είστε πάντα όρθιοι χωρίς να στηρίζεστε πουθενά ούτε να γέρνετε στον τοίχο, ούτε με το χέρι να ακουμπάτε στο γραφείο, γιατί δείχνει έλλειψη ενεργητικότητας, ή ενδιαφέροντος. Να είστε σε εγρήγορση και να το δείχνετε. Μη γυρνάτε την πλάτη, γιατί ακόμα και ο πιο σεμνός μαθητής είναι ικανός να κάνει οποιαδήποτε τρέλα, αν νομίσει ότι θα τη σκαπουλάρει. Γράφοντας στον πίνακα, να είστε μισογυρισμένοι. Και πάλι δεν θα βλέπετε, όμως θα έχουν την έγνοια τα παιδιά ότι ανά πάσα στιγμή θα γυρίσετε και θα τα δείτε. Όταν παραδίδετε, να είστε σταθεροί αλλά ζωηροί, δηλαδή μην τριγυρίζετε σαν την τρελή ανάμεσα στα θρανία αλλά ούτε να είστε χυμένοι στην έδρα. Όρθιοι, με κινήσεις των χεριών, με το βλέμμα έντονα στραμμένο στα παιδιά, με παραδείγματα που γράφετε ευδιάκριτα στον πίνακα, όχι με μακρόσυρτους μονόλογους αλλά με παύσεις για απορίες, εξηγήσεις και παραδείγματα.
• Περνάτε ανάμεσα στα θρανία όταν τα παιδιά λύνουν ασκήσεις, επιβλέποντας τον κάθε ένα σιωπηλά, για να μην διακόψετε τη συγκέντρωσή τους. Επισημαίνετε με το δάχτυλο σημεία στο τετράδιο που θέλουν προσοχή, δίνετε χαμηλόφωνη βοήθεια όποτε μπερδεύονται και πάντα πρέπει να τίθεται το χρονικό περιθώριο για την λύση της κάθε εργασίας, ώστε να μην επαναπαύονται. Πολλές φορές θα χρειαστεί να δώσετε παράταση σε δύσκολες ασκήσεις. Κανά δίλεπτο πριν το τέλος του χρόνου τους επιστρέφετε στη έδρα. Αυτό, σαν body language, θα είναι σημάδι ότι τελειώνει όπου να' ναι ο χρόνος τους, αλλά το ανακοινώνετε κιόλας για να μην υπάρχουν παρεξηγήσεις: "Σε δύο λεπτά τελειώνει ο χρόνος σας". Σε αυτό το σημείο θα υπάρξουν διαμαρτυρίες του τύπου "Ωχ! Κυρία, δεν προλαβαίνω! Περιμένετε! Δυό λεπτάκια-δυό λεπτάκια!", πράγμα που πάντα έβρισκα διασκεδαστικό γιατί ανεξαρτήτως του χρόνου και της ευκολίας της άσκησης, πάντα θα υπάρχει κάποιος που δεν θα έχει προλάβει...
• Η αντιγραφή, στις εργασίες δεν είναι πάντα κακή. Εάν κάποιος σε ένα σημείο μπερδευτεί και ρωτήσει το διπλανό του, τότε αυτό σε γλιτώνει χρόνο και προσπάθεια, γιατί η αμεσότητα του ενός μαθητή προς τον άλλον είναι μεγαλύτερη και πιο ευπρόσδεκτη. Με μία κουβέντα μπορεί ο φίλος του να του εξηγήσει κάτι που εσύ προσπαθείς τρείς ώρες να του βάλεις στο κεφάλι χωρίς αποτέλεσμα. Αυτό που απαγορεύεται, είναι η ολική αντιγραφή, δηλαδή να αφήσει εντελώς άλυτη την άσκηση και να την αντιγράψει χωρίς να έχει βασανίσει το μυαλό του λιγουλάκι. Για αυτό, ανάλογα με την περίπτωση, είναι σκόπιμο να ψυχολογήσει ο δάσκαλος τους μαθητές και να τους βάλει να καθήσουν σε ζεύγη, ένας καλός με ένας μέτριο, ή δύο μέτριους μαζί ή έναν δειλό με έναν διαβαστερό, κοκ, ώστε χωρίς να επιβάλεις ο ίδιος τίποτα, να έχεις την επιθυμητή συνεργασία και πρόοδο και για τους δύο στο θρανίο. Πολλές δια βίου φιλίες ξεκίνησαν έτσι, όπως θυμόμαστε και από τους εαυτούς μας, έτσι δεν είναι?
• Η πειθαρχία είναι απαραίτητη. Για να τους μεταδώσεις τη γνώση σου, πρέπει να πάψουν να μιλάνε και να στρέψουν την προσοχή τους σε εσένα. Πολλοί τρόποι, ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του κάθε δάσκαλου, μπορούν να το πετύχουν αυτό, ενώ φυσικά, η ίδια η λέξη πειθαρχία επιδέχεται πολλές ερμηνείες όταν μιλάμε για μάθημα. Όχι στρατιωτική πειθαρχία, αλλά ούτε και το πράμα που γίνεται στα γυμνάσια και τα λύκεια... Για να έχεις το πάτημα να επιβάλεις την τάξη στην τάξη, πρέπει να έχεις πρώτα την αυτοπεποίθηση ότι είσαι σωστός, ότι έχεις προετοιμαστεί άριστα και πως οτιδήποτε και άν προκύψει, είσαι προετοιμασμένος (όχι να σε κολλάνε στον τοίχο οι μαθητές και να σου διορθώνουν τις ασκήσεις στον πίνακα, όπως έκανε ο δικός μας ο μαθηματικός και τον είχαμε του κλώτσου και του μπάτσου). Δεν μπορείς να επιβάλλεις την σοβαρότητα και την υπευθυνότητα, αν ο ίδιος δεν είσαι σοβαρός και υπεύθυνος.
• Συμπερασματικά, υπερβολές στη συμπεριφορά, δεν βοηθάνε καθόλου. Χριστοπαναγίες, βρισίδια (καλημέρα ζώα, μας έλεγε ο θρησκευτικός) και άλλα φαιδρά, όχι μόνο σας κακοχαρακτηρίζουν με αποτέλεσμα να χάσετε την υπόληψή σας, όχι μόνο δίνουν προηγούμενο για πολλές άσχημες καταστάσεις, αλλά ούτε καν σας κάνουν να νοιωθετε καλύτερα, δεν αποτελούν εκτόνωση αλλά ανατροφοδοτούν την κακή σας διάθεση: όσο βρίζετε, τόσο πιο θυμωμένοι αισθάνεστε. Σε καμία περίπτωση δεν εμπνέει σεβασμό κάποιος που βρίζει, μιλάει ή φέρεται σαν αχθοφόρος.
• Χιούμορ μέσα στην τάξη....δύσκολο χωρίς να χάσεις τον έλεγχο. Οι άντρες είναι καλύτεροι σε αυτό. Προσωπικά, χιούμορ έκανα στα νεαρά τμήματα, γιατί δεν είναι και το δυνατότερο σημείο μου, ξέρω όμως ένα χημικό στο Λύκειό μας που ήταν απίστευτος και όλοι κρέμονταν από τα χείλη του. Ο Γρηγόρης ο Κατσανάκης, για τους συμπρεβεζιάνους...
• Εν κατακλείδι, εάν περιμένετε να κάνετε εύκολο μάθημα, να βγεί εύκολα η ημέρα σας, ή να σας πούν ευχαριστώ, απλά ξεχάστε το. Η δουλειά του δάσκαλου για να γίνει σωστά απαιτεί όλη την ενέργειά του, όλη την φαντασία του και όλο τον χρόνο του ( μετά από όλα αυτά, για υπολόγισε να το κάνεις αυτό για πέντε τμήματα την ημέρα, ή και περισσότερα). Όλα αυτά τα κάνεις αν σου αρέσει το δασκαλίκι. Αν είσαι καλός δάσκαλος, τότε ανησυχείς για τα σκασμένα, ακόμα κι α μερικές φορές αγανακτείς και τα αναθεματίζεις από μέσα σου, στεναχωριέσαι όταν πάνε άσχημα, χαίρεσαι όταν πετυχαίνουν και λες με καμάρι ότι αυτός ο μαθητής μου πέτυχε με την πρώτη στις εξετάσεις, και σπάς το κεφάλι σου να δείς πως μπορείς να βρείς το κουμπί του κάθε μυστήριου που λέγεται παιδί.
• Από όλους αυτούς που θα απεργήσουν, πόσοι τα κάνουν όλα αυτά για τα παιδιά?