Πάλι

• Για να ξέρει κανείς να γράφει, πρέπει πρώτα να έχει διαβάσει αρκετά, πράγμα που σημαίνει ότι πρώτον, ένα μεγάλο μέρος των ιδεών του αποτελούν μετεξελίξεις των αναγνωσμάτων του και, δεύτερον, ότι η κάθε λέξη του έχει μία μακρόχρονη ιστορία.
• Αυτό μπορεί να θεωρεί ο νέος συγγραφέας ότι του στερεί την πρωτοτυπία, δηλαδή πως οτιδήποτε κι αν γράψει, κάποιος άλλος το έχει γράψει ήδη και μάλιστα εδώ και πάρα πολύ καιρό, όμως έχει και ένα θετικό η υπόθεση αυτή. Το θετικό είναι ότι εξοικονομεί ενέργεια, και η ενέργεια του συγγραφέα δεν είναι άλλη από τις λέξεις. Οικονομία στις λέξεις μπορεί να κάνει ο νέος συγγραφέας επειδή μπορεί να θεωρεί δεδομένη τη γνώση του αναγνώστη σε πολλά θέματα, οπότε δεν χρειάζεται να τα ξανα-εξηγήσει από την αρχή.
• Για παράδειγμα, ας πάρουμε έναν παπαγάλο. Ο πρώτος ευρωπαίος που αντίκρυσε αυτό το πολύχρωμο πουλί χρειάστηκε πολλές λέξεις για το περιγράψει, αφού έπρεπε να περιλάβει κάθε λεπτομέρεια ώστε ο αναγνώστης να καταλάβει τι σόι πλάσμα ήταν αυτό: το ράμφος, η ουρά, τα φτερά, τα μάτια, η φωνή, όλα ήταν άγνωστα για κάποιον κάποτε. Τώρα αυτό θα ήταν περιττό, αφού με μία μόνο λέξη ο ακροατής ή αναγνώστης φέρνει την εικόνα πλήρη στο μυαλό του και μόνο σε ειδικές περιστάσεις αναγκαζόμαστε να χρησιμοποιήσουμε δεύτερη ή τρίτη λέξη, όπως «ένας κίτρινος μικρόσωμος παπαγάλος» κι αυτό μόνο όταν έχει ιδιαίτερη σημασία στην πλοκή της ιστορίας μας, αλλιώς ούτε καν αυτό δε μπαίνουμε στον κόπο να σχολιάσουμε και λέμε απλά «παπαγαλάκι».
• Οποιαδήποτε άλλη επιμονή στις λεπτομέρειες περιγραφής θα ήταν άσκοπη, μίας και τις περισσότερες φορές οι εικόνες για το κάθε θέμα προϋπάρχουν στο νου του αναγνώστη, μέσα από βιβλία, ταινίες, παραμύθια και ταξιδιωτικά διαφημιστικά, όλα όσα αναπαράγουν πολιτισμό, ή συλλογικό υποσυνείδητο ίσως, και είναι αδύνατον να τις αλλάξεις. Το μέγιστο που μπορείς να κάνεις με το κείμενό σου είναι απλά να τις ανασύρεις, και αυτό μόνο αν είσαι πολύ καλός στη συγγραφή και ξέρεις πώς να το κάνεις.
• Όσο για το θέμα της πρωτοτυπίας, μάλλον δεν πρέπει κανείς να ανησυχεί καθόλου, αφού όλα τα θέματα της τέχνης είναι παραδοσιακά και επαναλαμβανόμενα: ο έρωτας, η απώλεια, η αδικία, η χαρά και η θλίψη κι ο αγώνας, η γυναίκα και ο άντρας, η πίστη, η αλήθεια και η ζωή ολόκληρη.
• Όπως κάθε άλλη τέχνη, η συγγραφή ξυπνάει αισθήματα. Αυτός είναι ο λόγος ύπαρξης κάθε τέχνης, να μεταδώσει συναισθήματα ή να ξυπνήσει αυτά που ήδη υπάρχουν στη νόηση του αποδέκτη. Η τεχνική, λοιπόν του καλλιτέχνη δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία.

• Για αυτό, μπορεί να έχει κανείς την αρτιότερη εκπαίδευση και την τελειότερη τεχνική αλλά η δουλειά του να είναι αδιάφορη, ανούσια και να ξεχαστεί πολύ σύντομα τη στιγμή που κάποιος άλλος με πολύ λιγότερη προσπάθεια να βρεί το στόχο του κατευθείαν και να μείνει αλησμόνητος για πάντα. Ακριβώς για τον ίδιο λόγο οι πρώτες προσπάθειες είναι πάντα πιο επιτυχημένες, γιατί πηγάζουν από κάποιο έντονο συναίσθημα, άρα είναι ειλικρινέστερες, ενώ οι δεύτερες προσπάθειες έχουν σα στόχο όχι τόσο την έκφραση αλλά την τελειοποίηση της τεχνικής.
• Για του λόγου το αληθές, οι πρώτες ταινίες κινουμένων σχεδίων αγαπήθηκαν αυτοστιγμεί και εξακολουθούν να έχουν τεράστια απήχηση παρά την υστέρησή τους σε τεχνικά θέματα, εν αντιθέσει με τις νεότερες που, ναι μεν είναι εντυπωσιακότατες από τεχνική άποψη αλλά παντελώς αδιάφορες κατά τα άλλα και τις ξεχνάς πριν ακόμα βγείς από την αίθουσα.
• Έτσι, λοιπόν, η τεχνική είναι για τους μηχανικούς και τους υδραυλικούς κατάλληλη, ενώ για τους καλλιτέχνες κάθε είδους, το σωστό κίνητρο είναι το πηγαίο συναίσθημα.
• Το πηγαίο συναίσθημα είναι αυτό που θα σε ωθήσει να εκφραστείς, όποιο μέσο και αν διαλέξεις. Ας υποθέσουμε ότι κάποιος σου πατάει το πόδι, πολύ δυνατά. Ο πόνος είναι σε αυτή την περίπτωση το πηγαίο συναίσθημα, και αυτός θα σε κάνει να βάλεις τις φωνές, ή να μαλώσεις αυτόν που το έκανε ή να κλάψεις ή να ανταποδώσεις με ένα χτύπημα στο κεφάλι του δράστη ή ότι άλλο σου έρθει εκείνη τη στιγμή. Έτσι είναι και η τέχνη: κάτι σε αγγίζει δυνατά και εσύ τότε αντιδράς με όποιον τρόπο μπορείς και ξέρεις.
• Αν δεν υπάρχει αυτό, τότε δεν είναι τέχνη, αλλά παραγωγή.
• Αφού όλοι άνθρωποι έχουν αισθήματα, γιατί δεν είναι όλοι καλλιτέχνες, τότε?

• Καταρχάς, δεν χρειάζεται γιατί κάποιος πρέπει να κάνει και καμμία δουλειά της προκοπής, ώστε να υπάρχει φαγητό, σχολείο, εμπόριο, κόσμος, νοσοκομεία και όλα όσα είναι απαραίτητα για να ζήσουν οι άνθρωποι. Αυτό μας αφήνει με την υπόνοια ότι η τέχνη είναι άχρηστη, μία θέση που έχει εκφραστεί από πολλούς με διάφορα επιχειρήματα. Αν είναι άχρηστη η τέχνη, τότε αυτό σημαίνει ότι είναι ασήμαντα τα αισθήματα? Το προφανές είναι ότι αυτό δεν ισχύει, γιατί μεγάλο μέρος της ανθρώπινης δραστηριότητας επικεντρώνεται στις διάφορες τέχνες, με μεγάλο κόστος οικονομικό αλλά και εις βάρος άλλων, πιο παραδοσιακά ωφέλιμων δραστηριοτήτων. Αν ήταν ασήμαντα τα αισθήματα, τότε δεν θα μπαίναμε στον κόπο να τους δώσουμε μορφή μέσα από τις τέχνες, ούτε θα πληρώναμε ένα σωρό λεφτά για αυτές.
• Δεύτερο, τέχνη δεν είναι μόνο ο χορός ή η μουσική και οι κλασσικές έννοιες του όρου, αλλά το οτιδήποτε εκφράζεται μέσα από το μεράκι του οποιουδήποτε αγαπάει αυτό που κάνει, που χαίρεται τη ζωή. Λέγαμε πρωτύτερα για τους υδραυλικούς, ότι εκείνοι χρειάζονται τεχνική και ότι το πηγαίο συναίσθημα δεν το χρειάζονται. Κι όμως, ακόμα και αυτή η θεωρητικά πεζή εργασία μπορεί να γίνει τέχνη αν την κάνεις με μεράκι, αν αντί απλά να επισκευάσεις έναν σωλήνα φροντίσεις και να δείχνει όμορφα τακτοποιημένος όταν τελειώσεις. Αυτό, είναι τέχνη: όταν βγαίνει από μέσα σου και το αγαπάς, η τέχνη του να ζείς. Καλλιτέχνης μπορεί να είναι και μία μαγείρισσα που έχει αφαιρεθεί μέσα στην μυρωδιά των μπαχαρικών και στο τέλος έχει φτιάξει ένα λαχταριστό γεύμα, ή ένας ψαράς που βάφει τη βάρκα του με φανταχτερό χρώμα και γράφει το όνομα με περίτεχνο τρόπο, και μετά χαζεύει την ανατολή καθώς πάει για ψάρεμα.
• Για αυτό θεωρώ πολύ αλαζονική τη στάση πολλών καλλιτεχνών που περιφρονούν τους ανθρώπους και τους λένε απλούς. Δεν υπάρχει απλός άνθρωπος.
• Αυτοί που με τα στενά όρια της λέξης θεωρούνται καλλιτέχνες, είναι αυτοί που έτυχε να είναι καλοί σε αυτό που με τα στενά όρια της λέξεως θεωρείται τέχνη, δηλαδή μουσική, ποίηση, και τα λοιπά, σα να λέμε έτυχε να έχουν καλή φωνή ή σταθερό χέρι.
• Δεν είναι μόνο αυτό όμως.
• Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν τη δυνατότητα να ασχολούνται όλην ώρα με τα αισθήματα, ή ίσως έχουν βρεί ένα τρόπο να διαχειρίζονται τα συναισθήματα με τρόπους άλλους. Οι περισσότεροι άνθρωποι εισπράττουν την τέχνη και αυτό τους είναι αρκετό για να εκφραστούν, σα να λέμε ακούς ένα τραγούδι για την αγάπη, θυμάσαι το κορίτσι σου, συγκινείσαι, και αυτό είναι αρκετό σαν έκφραση για εσένα. Όλοι αγαπάμε, αλλά δεν γράφουμε όλοι τραγούδια για αυτό, ούτε ζωγραφίζουμε τζοκόντες, παρά μόνο συνεχίζουμε τη ζωή μας όπως πριν, με μόνη διαφορά ότι τώρα αγαπάμε. Για κάποιους, αυτό δεν είναι αρκετό. Για κάποιους είναι απαραίτητο να τονίσουν αυτό που ένιωσαν, να το κάνουν γνωστό.
• Λένε ότι αυτό συμβαίνει γιατί οι καλλιτέχνες είναι πιο ευαίσθητοι, ότι πονάνε περισσότερο. Γιατί όμως να είναι πιο ευαίσθητοι? Είναι κάτι το απροσδιόριστο αυτό που χαρακτηρίζει τον πραγματικό καλλιτέχνη, που τον κάνει αλλιώτικο από τους άλλους ανθρώπους, αλλά τι είναι αυτό?
• Θα ήταν μάταιο να επιχειρήσει κανείς να υποθέσει ή να αποδείξει τι ακριβώς είναι αυτό που κάνει τον καλλιτέχνη διαφορετικό από τους άλλους. Αν είστε ψυχολόγος ή ψυχίατρος, ίσως πείτε ότι ξέρουμε και ότι η επιστήμη έχει προχωρήσει πολύ, αλλά , μεταξύ μας, αυτό ισχύει μόνο μέχρι να γίνει κάποια άλλη θεωρία της μόδας. Ίσως απλά θα πρέπει να το αποδεχτούμε, όπως αποδεχόμαστε τη διαφορά ανάμεσα σε έναν μάγειρα και έναν φυσικό ή γυμναστή: απλά έτσι είναι και αυτό μας συμφέρει γιατί έτσι γίνονται όλες οι δουλειές. Κάθε ένας μας, για ανεξήγητο μέχρι και τις μέρες μας λόγο, έχει διαφορετικές δεξιότητες, είναι καλός σε κάποια πράγματα και καλύτερος σε άλλα, ακολουθεί αυτό ή εκείνο το μονοπάτι για τον απλούστατο λόγο ότι έτσι του αρέσει. Δεν είναι τυχαίο ότι συνήθως είμαστε καλοί στα πράγματα που μας αρέσουν ή, αντίστροφα, μας αρέσουν τα πράγματα στα οποία είμαστε καλοί. Ούτε αυτό το έχει ξεδιαλύνει πλήρως κανείς πως γίνεται ή που ωφείλεται.
• Θεωρητικά, πάντως, όλοι οι άνθρωποι έχουν τις ικανότητες και τις προδιαγραφές να κάνουν το οτιδήποτε από οργανικής/σωματικής απόψεως, αν δεν συντρέχει πρόβλημα υγείας, όπως κάποιοι τραγουδιστές που αγαπήθηκαν από το κοινό χωρίς να έχουν ιδιαίτερα φωνητικά χαρίσματα ούτε ιδιαίτερο κάλλος.
• Δεν θα κοιτάξουμε στην ψυχή του καλλιτέχνη, λοιπόν, αφού έτσι κι αλλιώς δεν μπορούμε, και θα ασχοληθούμε με ότι φαίνεται δια γυμνού οφθαλμού.
• Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν κάποιους φραγμούς. Δεν θα έκαναν ποτέ μία κωλοτούμπα δημοσίως, πολλοί δεν θα καθήσουν ποτέ στο πεζοδρόμιο γιατί δεν είναι πρέπον, ούτε θα ουρλιάξουν, ούτε θα πέσουν στα γόνατα αν στεναχωρηθούν πολύ. Ένας ηθοποιός ή χορευτής όμως το κάνει κατά τη διάρκεια μίας παράστασης. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα μιλήσουν για ορισμένα πράγματα, παρόλο που όλοι θέλουν την προσοχή μας και όλοι θεωρούν εαυτούς σημαντικούς. Ένας στιχουργός, συγγραφέας ή ποιητής όμως το κάνει, και μάλιστα επώνυμα ώστε όλοι να το ακούσουν. Από ότι φαίνεται, οι άνθρωποι είναι ικανοποιημένοι ακόμα και όταν δεν κάνουν οι ίδιοι όλα αυτά τα πράγματα αλλά τα κάνει κάποιος άλλος για αυτούς. Ίσως είναι οι κανόνες του κοινωνικού περίγυρου που επιβάλλουν μία επίφαση κανονικότητας, έναν καθωσπρεπισμό, μία κοσμιότητα (κόσμος<κοσμιότητα) , ή ίσως να θεωρεί ο απλός άνθρωπος ότι δεν έχει το ταλέντο για να εκφραστεί τόσο καλά όσο ένας καλλιτέχνης, οπότε το αφήνει στους επαγγελματίες.
• Για να ξεπεράσει κάποιος άνθρωπος αυτούς τους φραγμούς της κανονικότητας, πρέπει να βγαίνει η ορμή από μέσα του, κάτι δηλαδή να τον σπρώχνει τόσο δυνατά ώστε να καταρρίψει κάθε τείχος. Κανένα χρηματικό ποσό δεν αρκεί από μόνο του για να σε πείσει να το κάνεις αυτό, όμως υπάρχουν και «απλοί» άνθρωποι που εξωτερικεύονται καλλιτεχνικά μέσω της λαϊκής τέχνης η οποία, όπως όλοι γνωρίζουμε, είναι και η πιο ειλικρινής, γιατί ακόμα και οι πλούσιοι ελιτίστες βιώνουν πιο αληθινά την τέχνη που είναι προϊόν όχι πληρωμής αλλά αισθήματος. Παλιά πολύ λίγοι, ελάχιστοι, ήταν οι επαγγελματίες καλλιτέχνες. Κανείς δεν ξέρει τον συνθέτη ενός παραδοσιακού τραγουδιού ούτε ποιος πρωτοχρησιμοποίησε κάποιο μοτίβο στα ξυλόγλυπτα των παλιών επίπλων. Όπως η νοικοκυρά που ύφαινε αριστουργήματα για την προίκα της κόρης της ή τον αγρότη που τα βράδια γρατζούναγε μία κιθάρα στον καφενέ, η τέχνη παλιά έρχονταν σαν απόρροια της συνύπαρξης με τον εαυτό και τη φύση, ανάμεσα από τη σκληρή δουλειά και την συναναστροφή. Αυτό ήταν που ωθούσε τους ανθρώπους να βγούνε από τα όρια του καθωσπρεπισμού, που παλιότερα ήταν και ισχυρότερα, ας μην το ξεχνάμε…
• Έτσι λοιπόν, ας φανταστούμε έναν κωμικό stand-up, που μένει μόνος επάνω στη σκηνή απέναντι σε όλους και τον δείχνουν με το δάχτυλο γελώντας. Αυτό, για πολλούς, είναι ο χειρότερος εφιάλτης. Κι όμως ο κωμικός ζεί και ανασαίνει για αυτό, είναι για αυτόν ο λόγος που συνεχίζει, να τον δείχνουν με το δάχτυλο γελώντας. Η κάθε ρωγμή στο πρόσωπό του, κάθε έκφρασή του, οι κινήσεις των χεριών του, τα ρούχα και το παράστημά του σε δημόσια προβολή. Αυτό είναι το πιο σημαντικό για οποιονδήποτε καλλιτέχνη, όχι μόνο να μη φοβάται αλλά με μεγάλο πόθο να αναζητά την προσωπική του έκθεση δημόσια. Η αληθινή αμοιβή του είναι η συγκίνηση των άλλων.
• Δίνει συναίσθημα και παίρνει συναίσθημα.